Χάος

Η προβολή της ταινίας θα γίνει με υπότιτλους στα ελληνικά.

ΣΧΟΛΙΑ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Trivia για την ταινία

• Ο τίτλος Kaos (γραμμένος με «K») προέρχεται από την εξήγηση του Πιραντέλλο για το σικελικό όνομα του τόπου όπου γεννήθηκε, «Càvusu», το οποίο, όπως είπε, προερχόταν από την ελληνική λέξη για το χάος. Χτησιμοποίησε αυτή τη λέξη για να τονίσει το χαοτικό βίο που είχε βιώσει το χωριό του.
• Η ταινία διασκευάζει τέσσερα διηγήματα του Λουίτζι Πιραντέλλο: «L'altro figlio» (Ο άλλος γιος), «Mal di luna» (Σεληνοπάθεια), «La giara» (Το πιθάρι) και «Requiem» (Ρέκβιεμ). Επιπλέον, υπάρχει ο επίλογος, με τίτλο «Colloquio con la Madre» (Συνομιλία με τη μητέρα), στον οποίο περιγράφει μια μυθοπλαστική επίσκεψη του Πιραντέλλο στο πατρικό του, κι ενώ η μητέρα του έχει πεθάνει.
• Τα θέματα της ταινίας περιλαμβάνουν τη φυσική τάξη, την κοινότητα, την ειρωνεία και την ανθρώπινη εμπειρία τόσο του ατομικού όσο και του συλλογικού αγώνα.
• Η ταινία χρησιμοποιεί την ιστορία «Requiem» για να προσδώσει μια ενοποιητική δομή αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, με έναν πρόλογο και έναν επίλογο που πλαισιώνουν τα επεισόδια.
• Ένα μαύρο κοράκι με ένα κουδούνι γύρω από τον λαιμό του εμφανίζεται στον πρόλογο και ανάμεσα στα επεισόδια, λειτουργώντας ως ενοποιητικό σύμβολο για τις ιστορίες της ταινίας, παρόμοια με έναν χορό στα αρχαιοελληνικά θεατρικά έργα.
• Η διεύθυνση της φωτογραφίας έγινε από τον Τζουζέπε Λάντσι, ο οποίος συνεργάστηκε με τους αδελφούς Ταβιάνι σε πέντε ταινίες, συμπεριλαμβανομένου του Kaos.
• Ο Νικόλα Πιοβάνι δανείζεται παραδοσιακούς στίχους και συνθέτει το χαρακτηριστικό για την ταινία τραγούδι Canzone de Mal di Luna. Ερμηνεύουν οι Pino, Vittorio και Francisco Breschi.

Σχολιασμός της ταινίας από τον Γιάννη Καντέα-Παπαδόπουλο για το Αθηνόραμα

Από τη Σαρδηνία του "Πατέρα Αφέντη" (1977) και την Τοσκάνη του "Λιβαδιού" (1979) και της "Νύχτας του Σαν Λορέντζο" (1982), το εμβληματικό σκηνοθετικό δίδυμο των αδελφών Ταβιάνι μεταφέρεται στη Σικελία όπου τοποθετείται η ανθολογία τους, βασισμένη σε τέσσερις ιστορίες, συν έναν πρόλογο και έναν επίλογο, του νομπελίστα Λουίτζι Πιραντέλο. Αντίστοιχα, εάν στις πρώτες ταινίες οι Ταβιάνι εμπλουτίζουν τα διδάγματα του ιταλικού νεορεαλισμού, της σχολής που τους επηρέασε όσο καμία άλλη, και στη "Νύχτα…" συνθέτουν ένα φιλμ όπου η βιαιότητα της Ιστορίας σμίγει με την ποιητικότητα της λαϊκής φαντασίας, το "Χάος" αποτελεί τον συγκερασμό των δύο αισθητικών τάσεών τους.

Οι πρωταγωνιστές των ιστοριών είναι, διαδοχικά, μια πληγωμένη μητέρα που αδυνατεί να επικοινωνήσει με τους μετανάστες γιους της, μια νεαρή νύφη που συνειδητοποιεί πως ο σύζυγός της αποκτά λυκανθρωπικές ιδιότητες την πανσέληνο, ένας πονηρός φεουδάρχης ο οποίος αρνείται να μοιραστεί τα αγαθά του και μια ομάδα χωρικών που διεκδικεί την κατασκευή ενός δικού της κοιμητηρίου. Στη συνέχεια, ο επίλογος έχει ως κεντρικό χαρακτήρα έναν ηλικιωμένο Πιραντέλο, ο οποίος επιστρέφει στη γενέτειρά του για να αναμετρηθεί με το παρελθόν του.

Δεν έχουν όλες οι αφηγήσεις την ίδια πυγμή ή ορμή, παρ’ όλα αυτά οι Ταβιάνι αναπτύσσουν μια μεγαλειώδη ποιητική λαογραφία, η οποία αντιμετωπίζει τους απλούς, ακατέργαστους, καθημερινούς ήρωές της σαν επιβλητικές μορφές, ικανές να προκαλέσουν το δέος. Από τη μητέρα της εναρκτήριας ιστορίας, η οποία απηχεί εκείνη της "Νύχτας" και ενσαρκώνεται συγκλονιστικά από τη Μαργκαρίτα Λοτζάνο, τη folk horror αποχρώσεων και ερωτικά φορτισμένη νύφη του "λυκανθρώπου" μέχρι τη βουκολική εξέγερση στο "Ρέκβιεμ", η ιταλική παράδοση απεικονίζεται με αρχετυπικά υλικά και υπερβατικές δυνατότητες. Την ίδια στιγμή, οι Ταβιάνι αποθεώνουν την τέχνη της εξιστόρησης ως μηχανισμό ζώσας μνήμης. Όλα αυτά, στην καρδιά μιας χώρας σε μεταίχμιο, στη δύση του 19ου αιώνα και στην αυγή του 20ού, η οποία μοιάζει απέραντη σαν την καυτή σικελική έρημο που κυριαρχεί στην ταινία.

[Πηγή: Γιάννης Καντέα-Παπαδόπουλος για το Αθηνόραμα, www.athinorama.gr]

Σχολιασμός της ταινίας από τον Γιώργο Ρούσσο για το TVXS

Με φόντο τη Σικελία των αρχών του 20ού αιώνα ο νομπελίστας συγγραφέας Λουίτζι Πιραντέλο, βυθίζεται στο χάος της ανθρώπινης ψυχής, με τρόπο άλλοτε δραματικό, κι άλλοτε ανάλαφρο, που πίσω του όμως ενεδρεύει πάντοτε το τραγικό. Το 1984, οι Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, βασιζόμενοι σε χαρακτηριστικές νουβέλες του Πιραντέλο, δημιουργούν ένα φιλμ αριστουργηματικό και ταυτόχρονα διαχρονικό, το «Χάος» (Kaos).

«Είμαι λοιπόν, γιος του Χάους. Και όχι αλληγορικά, μα στην πραγματικότητα, αφού γεννήθηκα κοντά σ’ ένα πυκνό δάσος που οι κάτοικοι του Τζιρζέντι το ονομάζουν Καβούζου, παραφθορά της αρχαίας ελληνικής λέξης Χάος.» – Λουίτζι Πιραντέλο

Πέντε ιστορίες διαφορετικές μεταξύ τους συνθέτουν μια ποιητική τοιχογραφία της Σικελίας στις αρχές του αιώνα, θίγοντας θέματα όπως: η μετανάστευση και η διάλυση της οικογένειας, ο έρωτας και η επιρροή της φύσης στον ανθρώπινο νου, η επιστροφή του διανοούμενου στην πατρική γη και τις παιδικές μνήμες, η σύγκρουση των κολίγων με τους φεουδάρχες και φυσικά, ο θάνατος.

Το «Χάος» των αδελφών Ταβιάνι, είναι μια ταινία γεμάτη συμβολισμούς. Ο ίδιος ο τίτλος της ταινίας μας παραπέμπει στην Κοσμογονία του Ησίοδου. Σ’ ένα χάος, όχι με τη σύγχρονη έννοια της λέξης, αλλά σ’ ένα «δημιουργικό» χάος που κυοφορεί την αρχή των πάντων. Πέρα από την σπουδαία προσφορά τους στον χώρο της Έβδομης Τέχνης, η αγάπη των Ιταλών δημιουργών για τα γράμματα και τον πολιτισμό και η συνεισφορά τους, είναι ιδιαίτερα αξιόλογη. Θυμίζουμε χαρακτηριστικά, ότι φέτος τον Μάιο οι αδερφοί Ταβιάνι βρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη, όπου και ανακηρύχθηκαν σε Επίτιμους Διδάκτορες του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).

Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία το Χάος είναι ένα από τα τρία στοιχεία που προϋπάρχουν της Κοσμογονίας. Τα άλλα δύο είναι η Γαία και ο Έρως. Αυτές οι τρεις μορφές δεν έχουν γεννηθεί η μία από την άλλη. Είναι αυτογέννητες κι απέχουν μόνο χρονικά στη σειρά της γέννησής τους. Από τους τρεις αυτούς πρώτους θεούς μόνο ο Έρως δε γεννά απογόνους Αυτός ενώνει και ωθεί τις άλλες δυνάμεις σε δημιουργία. Από το Χάος γεννήθηκαν το Έρεβος και η Νύχτα. Κι από την ένωση των δυο τους γεννήθηκαν ο Αιθέρας και η Ημέρα.

Το Ησιόδειο Χάος είναι γενάρχης και η «οντότητα» από την οποία πρόβαλλαν όλα. Δεν ενώνεται ποτέ με τη Γαία, η οποία κατά μία έννοια αποτελεί διαφοροποίηση του Χάους, ένας εν δυνάμει χώρος. Το Χάος αποτελεί κενό χώρο, αχανές, σκοτεινό και μυστηριώδες. Στο πεδίο της αφαίρεσης, ο αφηρημένος ή υπερβατικός χώρος αποτελεί την άγνωστη θεότητα που φαίνεται κενή μόνο στον πεπερασμένο νου. Είναι μια καθαρή υποκειμενικότητα που η ανθρώπινη διάνοια δεν μπορεί να συλλάβει, δίχως αυτό να σημαίνει ότι είναι κάτι μη υπάρχον.

Ο Πιραντέλο, ο συγγραφέας των ιστοριών πάνω στις οποίες βασίστηκε το «Χάος» των  αδελφών Ταβιάνι, είναι βαθιά επηρεασμένος από την αρχαία ελληνική μυθολογία και φιλοσοφία. Όμως και οι αδελφοί Ταβιάνι συμμερίζονται την αγάπη και τον θαυμασμό του Πιραντέλο για την αρχαία Ελλάδα. Στο «Χάος», πέρα από τον τίτλο της ταινίας και πολλά άλλα στοιχεία παραπέμπουν στον αρχαίο-ελληνικό πολιτισμό.

Η δομή της ταινίας, με την εισαγωγή και τις επιμέρους ιστορίες, μας παραπέμπει σε αρχαία τραγωδία με τις εκατέρωθεν πράξεις της. Το κοράκι που συνδέει μεταξύ τους τις ιστορίες, με την ιδιότυπη μουσική του (το καμπανάκι στον λαιμό του), αντικαθιστά τον ρόλο του χορού που παρεμβάλλεται σηματοδοτώντας τη μετάβαση από τη μια πράξη της τραγωδίας στην επόμενη.

Η έννοια της ανατροπής και της εκτροπής από τη «φυσιολογική» πορεία είναι χαρακτηριστική σε όλες τις ιστορίες. Στην πρώτη ιστορία, οι ιστορικές εξελίξεις στην Ιταλία, έρχονται να ανατρέψουν τη ζωή της πρωταγωνίστριας. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή με το κοράκι που οι χωριανοί προσπαθούν να το διώξουν μακριά, ως κακό οιωνό. Κάθε τι που προκαλεί αλλαγή και εκτροπή από τη συνηθισμένη ροή της καθημερινότητας, σπάνια γίνεται δεκτό με ευχαρίστηση.

Η διαδικασία της προσαρμογής σε νέα δεδομένα είναι συνήθως επίπονη, επιβάλει την εξέλιξη, τη δραστηριοποίηση ώστε να μπορέσει ο άνθρωπος να συνεχίσει να είναι λειτουργικός υπό τις νέες συνθήκες. Η αλλαγή είναι σύμφυτη με την εξέλιξη του κόσμου, ωστόσο το παλαιό και το γνωστό πάντοτε αντιτάσσονται  σθεναρά στο καινούριο. Παρ’ όλο που χωρίς την ανανέωση, την αναπροσαρμογή, την εξέλιξη, όλα είναι καταδικασμένα στον θάνατο και στη φθορά.

Το Χάος, έρχεται μεν να αναταράξει και να εκτροχιάσει τη συνήθη ροή της καθημερινότητάς μας, αλλά μέσω αυτής της εκτροπής γονιμοποιεί, κινητοποιεί τον άνθρωπο σε δράση και αλλαγή. «Τα πάντα ρει» στη φύση, τα πάντα αλλάζουν και τίποτε δε μένει αναλλοίωτο και στάσιμο για πολύ.

[Πηγή: Γιώργος Ρούσσος για το TVXS, www.tvxs.gr]

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ - ΧΟΡΗΓΙΑ

Ο Ιταλικός κινηματογράφος ταξιδεύει στην Ελλάδα

Το φεστιβάλ cinema.it_2025 είναι το 11ο Αφιέρωμα στον Ιταλικό Κινηματογράφο. Είναι μια πρόταση του Πολιτιστικού Συλλόγου AIAL που υλοποιείται με τη συνεργασία του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών. Πραγματοποιείται δε, στο πλαίσιο του Δικτύου Ελληνο-Ιταλικής Πολιτιστικής Συνεργασίας με την υποστήριξη της Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών Λεσχών Ελλάδας (ΟΚΛΕ) και παρουσιάζει φέτος μια σειρά από ταινίες αντιπροσωπευτικές της πιο πρόσφατης Ιταλικής παραγωγής.

ΒΡΑΒΕΙΑ-ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Η ταινία απέσπασε 4 βραβεία και 8 υποψηφιότητες σε διάφορα φεστιβάλ κινηματογράφου.